Zgodnie z przyjętą na świecie metodologią, oceniając potencjał bojowy Sił Zbrojnych każdego państwa należy wziąć pod uwagę 3 elementy: ich liczebność, zdolności wynikające z posiadanego sprzętu i uzbrojenia oraz gotowość do działania. Suma tych wszystkich składowych pokazuje możliwości sił lądowych, powietrznych, specjalnych oraz morskich. Obrona terytorialna stanowi ważny element uzupełniający tego systemu. Według strategii wojskowej każdą z wojen wygrywają siły rezerwowe, więc takie, które uzupełniają profesjonalistów. Poziom wyszkolenia, wyposażenia oraz ich rzeczywistej gotowości bojowej jest kluczowy w przypadku zaistnienia realnego konfliktu zbrojnego. Należy przy tym pamiętać, że rezerwy wojskowe stanowią zwykli obywatele, a dodatkowy sprzęt dla wojska pochodzi również od państwowych i prywatnych przedsiębiorstw, dlatego też współdziałanie szeroko rozumianego wojska i społeczności cywilnej musi zostać skoordynowane w czasie pokoju.

Budowa WOT, podobnie jak każdorazowe wzmocnienie Sił Zbrojnych w dowolnym państwie, czy to liczbowe czy też sprzętowe, następuje w wyniku analizy zagrożeń dla suwerenności państwa. Położenie geopolityczne Polski powoduje, że najważniejszym aspektem w przypadku naszego kraju jest postrzeganie niebezpieczeństwa ze strony Rosji. W 2014 roku, po agresji wojsk Federacji Rosyjskiej na Ukrainę, wzrosła liczba Polaków, którzy uważają, że zagrożona jest niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej i od tego czasu utrzymuje się na poziomie około 40%. Jednakże najbardziej znaczącym wykładnikiem poczucia zagrożenia jest czterokrotny wzrost – tj. z 7% w 2013 roku do 29% w 2017 roku – osób, które uważają, że jest to zagrożenie militarne.

Istotnym przejawem funkcjonowania WOT jest pamięć historyczna. Żołnierze dbają o groby bohaterów wojennych, żołnierzy Armii Krajowej, powstańców i weteranów, którzy poświęcali życie walcząc o wolną ojczyznę. 

Zagrożenia wpływają na poczucie bezpieczeństwa, w tym ekonomicznego, w Polsce. Taka ocena legła także u podstaw powołania Wojsk Obrony Terytorialnej oraz ma ona duży wpływ na społeczno-ekonomiczne atuty WOT. Aktywizacja wspólnot lokalnych jest ważnym elementem tworzenia społeczeństwa obywatelskiego. Może także pośrednio wpływać na gospodarkę w regionie. Wojska Obrony Terytorialnej stając przed nowymi wyzwaniami i zagrożeniami w środowisku międzynarodowym, które wymagają wzmożonych działań w zakresie obrony, wychodzą naprzeciw zaangażowaniu obywatelskiemu, jakim jest współudział w tworzeniu narodowego systemu obrony państwa. Siła i potencjał WOT zależą od determinacji osób zaangażowanych w ich budowę, od społecznej akceptacji, której ideą jest budowanie i umacnianie więzi lokalnego przywiązania żołnierzy do rejonu, w którym zamieszkują i do pracy, którą wykonują.

Do najważniejszych zadań WOT zaliczono: prowadzenie działań zbrojnych we współdziałaniu z wojskami operacyjnymi, ochronę ludności przed skutkami klęsk żywiołowych, udział w realizacji przedsięwzięć z zakresu zarządzania kryzysowego, współpracę z elementami systemu obronnego państwa, w szczególności z administracją rządową i organami samorządu terytorialnego, ochronę społeczeństwa przed skutkami dezinformacji i destabilizacji sytuacji w państwie oraz propagowanie idei wychowania patriotycznego w społeczeństwie. Realizacja każdego z tych elementów przybliża WOT do społeczności lokalnej i powoduje wzrost poziomu akceptacji społecznej. Wiele samorządów wyraża wolę, by to na ich terenie stacjonowały jednostki WOT. Korzyści, które płyną z lokalizacji tego typu jednostek, są ważne dla powiatów i gmin – to m.in. nowe miejsca pracy dla obsługi cywilnej i możliwości skorzystania z potencjału WOT w wypadku zagrożeń i klęsk żywiołowych.

WOT może być integratorem społeczności poprzez wpływanie na ekonomię lokalną. Przedsiębiorcy, szczególnie z sektora małych i średnich firm, to często trzon owych społeczności, dysponujący jednocześnie ogromnym potencjałem patriotycznym, a także entuzjazmem dla idei obronności. 

Ważnym, lokalnym społecznym wymiarem aktywizacji społeczności lokalnych jest odznaczanie rodziców, których dzieci wstąpiły do wojska, w tym do WOT. Ministerstwo Obrony Narodowej wyróżnia Złotym medalem "Za zasługi dla obronności kraju" jeżeli co najmniej pięcioro dzieci pełni lub pełniło nienagannie służbę wojskową, a Srebrnym medalem "Za zasługi dla obronności kraju" w przypadku trójki lub czwórki dzieci.

Istotnym przejawem funkcjonowania WOT jest pamięć historyczna. Żołnierze dbają o groby bohaterów wojennych, żołnierzy Armii Krajowej, powstańców i weteranów, którzy poświęcali życie walcząc o wolną ojczyznę. Jest to nie tylko patriotyczny obowiązek, ale przede wszystkim chęć okazania szacunku i pamięci, tym którzy oddali za nas swoje życie.

Sukces pomysłu tworzenia jednostek WOT z perspektywy lokalnej wymaga utrzymania pozytywnego wizerunku. WOT może być integratorem społeczności poprzez wpływanie na ekonomię lokalną. Przedsiębiorcy, szczególnie z sektora małych i średnich firm, to często trzon owych społeczności, dysponujący jednocześnie ogromnym potencjałem patriotycznym, a także entuzjazmem dla idei obronności. Współdziałanie odbywa się na zasadzie całkowitej dobrowolność inicjatyw proobronnych. Takim krokiem jest współpraca WOT ze Związkiem Przedsiębiorców i Pracodawców i przyjęty w 2017 roku Kodeks Dobrych Praktyk współpracy biznesu z Wojskami Obrony Terytorialnej. Konieczne są także kolejne inicjatywy mające na celu wypracowanie systemu pozytywnych motywacji do takiej kooperacji oraz zmiany legislacyjne porządkujące zaangażowanie biznesu w obronność. 

Jaka jest przyszłość Wojsk Obrony Terytorialnej w Polsce?

Tworzące się Wojska Obrony Terytorialnej mają w polskim społeczeństwie znacznie więcej zwolenników niż przeciwników, ale nie można stwierdzić powszechnej akceptacji ich istnienia. Stosunek do WOT jest też mocno upolityczniony – ich zwolennikami są przede wszystkim badani identyfikujący się z obecnym rządem, partią rządzącą oraz prawą stroną sceny politycznej. Od początku funkcjonowania o silnym upolitycznieniu stosunku do tworzących się WOT świadczy fakt, iż nastawienie do nich istotnie różnicują preferencje partyjne badanych. Stosunek do Wojsk Obrony Terytorialnej istotnie różnicują także deklarowane poglądy polityczne, przy czym ich zwolennicy stanowią większość jedynie wśród osób identyfikujących się z prawicą (66%). Częściej zwolennikami niż przeciwnikami istnienia WOT są także badani o orientacji centrowej oraz osoby niepotrafiące określić swoich poglądów na skali lewica–centrum–prawica, natomiast wśród respondentów utożsamiających się z lewicą więcej jest przeciwników WOT niż ich zwolenników.

Siła i potencjał WOT zależą od determinacji osób zaangażowanych w ich budowę, od społecznej akceptacji, której ideą jest budowanie i umacnianie więzi lokalnego przywiązania żołnierzy do rejonu, w którym zamieszkują.

Spośród analizowanych zmiennych społeczno-demograficznych stosunek do WOT najbardziej różnicuje płeć badanych, przy czym ich istnienie znacząco częściej popierają mężczyźni (54%) niż kobiety (44%). Wśród mężczyzn jednak więcej niż wśród kobiet jest też przeciwników WOT (odpowiednio: 30% i 22%), natomiast kobiety znacznie częściej niż mężczyźni deklarują obojętność (odpowiednio: 21% i 11%) lub nie mają w tej kwestii wyrobionego zdania (odpowiednio: 13% i 5%).

***

Utworzenie Wojsk Obrony Terytorialnej jest trafną i potrzebną ze społecznego punktu widzenia ideą. Zagospodarowuje zapotrzebowanie społeczeństwa na patriotyczne postawy oraz wspomaga gospodarkę lokalną.

Paradoksalnie tworzenie WOT i patrząc szerzej zwiększanie nakładów na obronność może powodować w części społeczeństwa poczucie wzrostu zagrożenia. Taka swoista militaryzacja społeczeństwa jest jak przysłowiowa strzelba wisząca na scenie teatru od pierwszego aktu przedstawienia. Może to stanowić przeszkodę w utrzymaniu pozytywnego wizerunku WOT w perspektywie długofalowej.

Bardzo udanym zabiegiem marketingowym jest nazwanie żołnierzy WOT „terytorialsami”. Jest to nawiązanie do elitarnych żołnierzy sił specjalnych, którzy nazywają siebie „specjalsami”.

Wojska Obrony Terytorialnej stanowią źródło inicjatyw patriotycznych. Mogą je również w naturalny sposób realizować, również we współdziałaniu z podmiotami gospodarczymi w ramach przedsięwzięć biznesowych społecznie przyjaznych.

Firmy i podmioty powinny kierować specjalne oferty dla WOT i szerzej wojska oraz weteranów. To duży rynek z dynamicznym potencjałem, stanowiący wraz z rodzinami w zależności od przyjętej grupy docelowej skali od kilkaset tysięcy do 2 milionów osób.

Przeczytaj cały raport o Wojskach Obrony Terytorialnej
lub kolejny fragment: Jak działa obrona terytorialna w innych krajach?

_____________________________________

O autorze:

Gen. bryg. rez. Jarosław Stróżyk - wiceprezes Fundacji STRATPOINTS. W trakcie wieloletniej służby w Wojsku Polskim, w tym w wojskowych służbach specjalnych, zajmował szereg stanowisk służbowych związanych z analizą bezpieczeństwa międzynarodowego oraz propagowaniem ocen narodowych na forum organizacji międzynarodowych. Od 2010 roku był zastępcą dyrektora Zarządu Wywiadu w Kwaterze Głównej NATO w Brukseli. Po zakończeniu służby w Brukseli, w latach 2013-2016 był attaché obrony przy Ambasadzie RP w Waszyngtonie.